Саргыга ызырткаш, чартыктаар ….
Соолгу чылдарнын коргунчуг дээн хамчыктарынын аразынче саргы энцефалиди деп аарыг шургуп киргеш, бирги одуругну быжыы-биле ээлей бергени билип алыры силерге артык эвес боор. Херекке албазынар хензиг саргынын ызырганынын соонда, неделялар, айлар билдиртпейн эртип чыпшынган аарыг будуу сайзыраза-сайзыраза, кижини инвалид колясказынче олуртур шааптар апарган.
Чуу деп кончуг хамчыгыл ол?
Саргы энцефалиди дээрге халдавырлыг аар аарыг. Ол бир дугаарында – ла кижини Кижи болдуруп чоруур топ нерв системазынче халдап кирер. Аарыгнын тарадыкчызы вирусту кижилерже хензиг саргы деп амытан дамчыдар. Силернин мага –бодунарга чыпшына бергеш, мага хандыр хан соруп албышаан, ол бодунун шыгжаттынган коргунчуг хоранын каапкаш баар. Кижи аарый бергенин дораан эскербес. Бир неделядан бир ай чедир аарыг будуу нептереп келир. Аар ажыл кылгаш шылагзаан, азы араганын салдары –биле сулараан, бир болза кандыг - бир аарыг ужун кужун чидирген организмге аарыгнын дээштии куштуг болур. Оон ангыда саргыда кайы –хире хой хоран чыгдынганындан база ол бугу хамааржыыр.
Аарыгнын чыпшынганынын демдектери
Эьт изип эгелээр, ниити мага бот сулараар, баш аарып эгелээр болгаш моюн, холдар, буттарынын шынганнары аарышкылыг апаар. Аарыг чиик азы ортумак деннелде болза, ол бугу им - демдектер чоорту
билдинер. А куштуг хевири дээпкенде, хеп-хенертен 40 градус чедир мага-бот изип, куштуг баш аарыы эгелээр, кустурар болгаш моорап – далып каап болур, 5-12 хонук дургузунда арын, моюн, хол, буттар билинместеп эгелээр. Ол чуул эрте берип болур, ынчалза –даа улам куштелип, кижи чартык азы будуну- биле билинмес болуп артып каап болур. Шынгыы эмнээшкинни эрткен соонда безин кадыкшыл чугле 3-5 хире чыл болгаш чоорту эглип келир.
Саргыдан кичээнип - ле чорааны дээре. Саргылар орук кыдыы черлерде дургаар оскен унуштерге чыглырынга ынак болур. Черден 25-100 хире сантиметр бедикте аш саргы олуруп алган кажан-на чанындан чылыг ханныг, чымчак эьттиг амытан эртер ирги деп манап олурар болур.
Саргынын ызырганы билдинмес. Ызырып турган уеде чараазы - биле билинместедир будумелди киир «сыкыртыптар». Ол-ла чараазы - биле кады саргы энцефалидинин вирустары шавар халдаашкынны эгелээр.
Саргыдан канчаар камгаланырыл?
Бир дугаар камгалал – хеп. Арга-арыг чижектиг черлерже баар ужурга тварышкан болзунарза, бугу мага-ботту саргы кирер ут чок кылдыр мунгаштаптар хеп кедип алырын кызыдынар. Хойленни чувур иштинче, чувурну идикче сугар, ченнерни так ооктээр, моюнну болгаш башты камгалаары- биле капюшон кедип алыр болза эки.
Ийиги базым – саргылар нептеренгей бооп болур черлерге кады чораан оорунер биле бот- бодунарны доктаамал шинчилеп чорунар. 3-4 шак болгаш-ла хынанып турар болза эки. Тывылган саргыларнын шуптузун хептен адыргаш, узуткаар. Эн эптиг арга - орттедири. А кадалы берген саргыны адырарда пинцет азы салаалар – биле быжыг туткаш, ол – бо талазынче чайгап тургаш, таптыг адырар. Аян- чорук соонда чугле бодунарны эвес, ап чораан эдилелдеринерни, дириг амытаннарынарны таптыг шинчиленер.
Саргы энцефалидинден баш бурунгаар тарылганы кылдырып ап болур.Оон ангыда саргы энцефалидинден тодаргай камгалал – йодантипирин таблеткалары болуп турар. Бажыннарга бо эм доктаамал турар болза эки. Саргы ызырыпкан таварылгаларда бриги камгалалга чугула хемчеглерни алган соонда ыяап-ла эмнелгеге чеде бээрин утпанар.
Кадыкшылынар болгаш келир уенернин амгы уеде бир коргунчуг дайзыны саргы болу берген. Кичээнинер!
